The period of early childhood (from birth until school) is one of the most important in a person's lifetime. Not only because that a child is making first steps and says first words, but also because that we start to communicate with others and create image of ourselves and also of others around us whom we share our emotions with and in general, we build up image of the universe existing around us.
The environment we live in is full of daily impressions and changes which we experience and share with others naturally. Child, as well as an adult, is eager to share own emotions and build up social relationships which alters and develops with time. Child's social-emotional development includes:
Self-esteem -positive sense of who I am and what I can
Social skills -how I interact with others
Emotional - how well I can understand, express and manage a wide range of my emotions.
We can say that the above mentioned skills are unchangeable as they provide the background for children's development and influence their mental health and well-being for now and for the future as well.
Social-emotional development of human beings includes several stages devided into age groups:
First year of life
In general, children have communication skills from the very birth. For instance, infants express their needs with crying. They can experience and express a wide range of emotions. Through frequent and positive relationship with their caregivers infants learn how to feel better and enjoy the company of others. This way they also will be able to learn how to manage their feelings/emotions and have efficient relationship with others in order to satisfy their own needs.
What should we have in mind at this stage:
● გიყურებთ, როდესაც მასთან კონტაქტში შედიხართ, ესაუბრებით ან ეთამაშებით?
● გამოსცემს სხვადასხვა ხმას, რომ მიიქციოს თქვენი ყურადღება?
● სიამოვნებს თქვენს პატარას ფიზიკური კოტაქტი? (ჩახუტება, მოფერება, კოცნა)
● მშვიდდება, როდესაც ხელში აგყავთ, იხუტებთ, ელაპარაკებით ან უმღერით?
● რეაგირებს როდესაც ეთამაშებით, ცდილობს აგყვეთ სხვდასხვა ხმების გამოცემით, გაგიღიმოთ, იცინოს ხმით?
● აქვს რეაქცია, როდესაც თქვენ სხვდასხვა ემოციას გამოხატავთ, ცდილობს გაიმეოროს?
● მოსწონს თქვენს პატარას „ჭიტას“ თამაში? გიწვევთ, რომ გაიმეოროთ ის კვლავ?
1-3 წლამდე პერიოდი
რაც უფრო იზრდება ბავშვი, მით უფრო უკეთ შეუძლია მართოს თავისი განცდები, თუმცა მაინც საჭიროებს მომვლელის მხრიდან მხარდაჭერასა და დახმარებას. ბავშვებს უჩნდებათ სურვილი თავი მოაწონონ ზრდასრულებს და გავდნენ კიდეც მათ. ამიტომაც აქტიურად ცდილობენ მიბაძონ „დიდებს“ და საკუთარ შესაძლებლობებში დარწმუნების მიზნით, ეხმარებიან მათ ისეთ ყოველდღიურ საქმიანობაში, როგორიცაა საჭმლის მომზადება, დალაგება, საყიდლებზე წასვლა და ა.შ. ბავშვები ასევე სწავლობენ, მოარგონ თავიანთი ქცევა უფროსების მოთხოვნებს, სწავლობენ კონფლიქტის გადაჭრისა და პრობლემის გადაწყვეტის გზებს.
რას უნდა მივაქციოთ ყურადღება ამ ეტაპზე:
● ამობობს „არა“-ს როდესაც რაღაც არ სურს?
● ცდილობს დამოუკიდებლად დაიკმაყოფილოს თავისი საჭიროებები? (ჭამა, ჩაცმას, ან ტუალეტის მოხმარება)
● მოსწონს როდესაც რაიმეს ავალებთ?
● გამოხატავს სითბოს საყვარელი ადამიანების მიმართ?
● ინტერესდება სხვა ბავშვებით?
● იყენებს სიტყვებს საკუთარი საჭიროებების გამოსახატავად?
● ცდილობს მოგბაძოთ სხვადასხვა, ყოველდღიური საქმიანობის კეთებისას?
3- 5 წლამდე პერიოდი
სკოლამდელები ავითარებენ თავიანთ სოციალურ და ემოციურ უნარებს უფრო ფართო სოციალურ წრეში, მათ შორის სხვა ზრდასრულებთან და ბავშვებთან ურთიერთობით. გაზრდილი ლექსიკური მარაგის, ფიქრისა და დაგეგმვის უნარის დახმარებით, მათ მეტად შეუძლიათ დალოდება სასურველი ნივთის მისაღებად, უვითარდებათ სხვების აზრის გათვალისწინების უნარი, იღებენ „გადაწყვეტლებებს“ სხვებთან ერთად.
რას უნდა მივაქციოთ ყურადღება ამ ეტაპზე:
● იჩენს ინიციატივას?
● ცდილობს გამოიწვიოს თამაშში თანატოლი?
● შეუძლია თვითდამშვიდება?
● ინტერესდება სხვისი განცდებით, რეაგირებს მათზე?
● ცდილობს დაიცვას რიგი, გაუზიაროს სათამაშო სხვას?
● ამბობს ისეთ წინადადებებს, სადაც იყებებს სიტყვებს: მიხარია, მომწონს, არ მომწონს და ა.შ.?
● დამოუკიდებლია (იკვებება, იცმევს, მოიხმარს საპირფარეშოს და ა.შ.) და სიამოვნებს ეს პროცესი?
● შეუძლია „დაამშვიდოს“ მეგობარი? „გადაჭრას“ კონფლიქტები?
ამრიგად, სოციალური და ემოციური უნარები ასაკის შესაბამისად იცვლება და ვითარდება. მნიშვნელოვანია იმის გათვალისწინება, რომ თითოეული ეტაპი განსაკუთრებული და განუმეორებელია ბავშვის ცხოვრებაში. თუკი ბავშვი ასაკის შესაბამისად არ ავლენს ჩამოთვლილი უნარებიდან რამდენიმეს მაინც, მიმართეთ კონსულტაციისათვის ბავშვთა ფსიქოლოგს ან ადრეული განვითარების პროგრამას, რათა დროულად მოხდეს მიზანმიმართული ჩარევა და დახმარება.
გთავაზობთ რჩევებს, რომელთა სისტემატური გამოყენება, დაგეხმარებათ ხელი შეუწყოთ ბავშვის სოციალურ-ემოციური უნარების განვითარებას:
● იყავით მგრძნობიარე და თბილი
● უზრუნველყავით ბავშვის უსაფრთხოება
● იმხიარულეთ მასთან ერთად, დაამყარეთ კონტაქტი პირისპირ, ხშირად გაუღიმეთ და უყურეთ თვალებში
● უპასუხეთ ბავშვის საჭიროებებს, დააკვირდით და დაფიქრდით, როდის არის ის მზად შეწყვიტოს თამაში, ან რაიმე აქტივობა და იმოქმედეთ შესაბამისად
● წაახალისეთ ბავშვი თავად აღმოაჩინოს ახალი სათამაშოს/საგნის დანიშნულება და ფუნქცია. ზოგადად, წაახალისეთ სიახლეებით მისი დაინტერესება
● ესაუბრეთ ბავშვს იმაზე რა ხდება ახლა და რა მოხდება შემდეგ
● დაეხმარეთ ბავშვს მართოს თავისი გრძნობები, ნუ შეარცხვენთ, როდესაც ის ტირის ან იმედგაცურებულია
● მოუყევით ბავშვებს თქვენი შეცდომების შესახებ, მიეცით მაგალითი,როდესაც რაღაც ისე არ გამოვა როგორც ეს თქვენ გსურთ, თქვით, რომ სწუხართ და სცადეთ შეცდომის გამოსწორება. აუხსენით ბავშვს, რომ შეცდომა ნორმალური მოვლენაა და მთავარია მისი გამოსწორება სცადოთ
● აღწერეთ და დაასახელეთ ემოციები რაც შეიძლება ხშირად ( „ძალიან ვისიამოვნე შენთან ერთად მანქანებით თამაშით, ეს სასაცილო იყო!“ , „მოწყენილი ხარ, რადგან შენი თვითმფრინავი გაფუჭდა?“ და ა.შ.)
● მოუყევით ზღაპრები, იმღერეთ, იცეკვეთ მასთან ერთად და ითამაშეთ წარმოსახვითი თამაშები
● წაახალისეთ ბავშვი, ასაკის შესაბამისად გააკეთოს არჩევანი და მოძებნოს გამოსავალი ( „წითელ მაისურს ჩაიცმევ თუ ლურჯს?“, „ რა გავაკეთოთ სადილად, შემწვარი კარტოფილი თუ წიწიბურა?“)
● წაახალისეთ დამოუკიდებლობა
● დაელოდეთ, მოგმართოთ დახმარებისათვის თავად, მათ მეტი დრო სჭირდებათ მაგალითად იმისათვის, რომ დაამთავრონ წვნიანი, ჩაიცვან ფეხსაცმელი და ა.შ.
● ყოველთვის შეაქეთ მცდელობისათვის და არა მხოლოდ შედეგისათვის
ბავშვის სოციალური და ემოციური უნარები მუდმივად ვითარდება. ყველა ბავშვი უნიკლაურია, მიეცით მათ მეტი გამოცდილება თქვენთან ურთიერთობის საშუალებით, რათა მან მეტი უნარი და შესაძლებლობა აღმოაჩინოს საკუთარ თავში!
გისურვებთ წარმატებებს!
